Ekologia w architekturze. Artykuł z magazynu „Świat Drzwi" nr 01/2021

Architektura urządza nam życie. Budynki, w których mieszkamy, pracujemy, uczymy się, odpoczywamy, jemy, są naszym środowiskiem, częścią naszego ekosystemu. Oddziałują na nas w każdy możliwy sposób: skłaniając do aktywności fizycznej, wpływając na stan psychiczny nastrojem i estetyką, uwalniając bądź nie związki chemiczne używane do produkcji materiałów budowlanych.

Kilka tysiącleci historii cywilizacji to również tysiące lat historii architektury, wykorzystywania surowców naturalnych, odkrywania i projektowania materiałów syntetycznych. Przebyliśmy długą drogę od budowli z drewna, gliny i kamienia do konstrukcji betonowych, stalowych, szklanych, a ostatnio także kompozytowych.

Powrót materiałów naturalnych

 Architektura, początkowo z konieczności, korzystała z materiałów pochodzenia naturalnego. Później przyszedł okres zachwytu technologią opracowaną w laboratoriach, a synonimem postępu, nowej estetyki i solidności stały się stal, beton, szkło i aluminium. A potem stało się coś pozornie tylko zaskakującego: rozpoczął się powrót materiałów naturalnych. Choć może „powrót” nie jest odpowiednim słowem, bo kamień i drewno nigdy nie poszły w zapomnienie. Marginalizowano ich rolę, ale nigdy nie porzucono.

W pewnym okresie pęd do „nowoczesnych materiałów” był tak wielki i bezrozumny,
że w radzieckim już wówczas Lwowie piękną, dębową boazerię Kasyna Szlacheckiego pomalowano dość paskudną farbą olejną. Drewnopodobną. Ale drewno przetrwało, zostało oczyszczone z resztek powłoki malarskiej i dzisiaj cieszy oczy gości. Swego czasu niezwykle modny był siding z tworzywa sztucznego, który dziś dożywa swoich dni zastępowany (jeśli stać na to właścicieli) listwami drewnianymi.

Kamień nigdy nie zniknął z elewacji i posadzek, drewno nigdy nie zostało wyparte jako materiał konstrukcyjny dachów, podłóg, dekoracja ścian. To znamienne,
że w okresie triumfu betonu i wielkiej płyty wykładaliśmy ściany mieszkań drewnianą boazerią, a szczytem luksusu był drewniany parkiet na betonowej podłodze.

Powrót do korzeni

 Dzisiaj architektura drewniana przeżywa renesans. Przeglądając wyniki konkursów i oferty pracowni architektonicznych, znajdziemy wiele projektów budynków wzniesionych w całości lub w znacznej części z drewna. Zainteresowanie drewnem wynika częściowo z rosnącej świadomości ekologicznej inwestorów, którzy coraz częściej chcą być współodpowiedzialni za przyrodę i jej dobrostan. Powstają biura projektowe i pracownie architektoniczne specjalizujące się w projektowaniu budynków drewnianych. Nie narzekają na brak zleceń, a to oznacza, że klienci chcą budować z drewna.

Oryginalne drewniane konstrukcje są odskocznią od opatrzonych, standardowych projektów. Drewno ma tę zaletę, że można wykonać z niego niemal każdy element budynku: konstrukcyjny czy dekoracyjny. Dlatego drewno można wprowadzać do projektów na wiele sposobów. Jeśli budynek z jakiegoś powodu nie może być w całości wykonany z drewna, nadal można wykorzystać w nim drewno do wykończenia wewnątrz i na zewnątrz.

Uniwersalne drewno

Wielkim powodzeniem cieszą się drewniane drzwi i okna. Dzięki właściwościom drewna można je wykonywać w niemal dowolnych rozmiarach, w zależności od potrzeb akcentując surowe piękno prostych desek albo złożone ornamenty wykonywane maszynowo lub ręcznie. Drewniane drzwi zewnętrzne są doskonałą wizytówką domu, mieszkania, biura. Oglądają je wszyscy – goście i interesanci, drzwi oddziałują na zmysł wzroku i dotyk. Proste otwarcie drzwi może być intrygującym doświadczeniem wpływającym na przebieg wizyty.

Zaczyna się od drzwi

Drzwi zewnętrzne są wyjątkowo interesującym przykładem wykorzystania drewna, ponieważ łączą funkcję dekoracyjną i użytkową. Powinny harmonizować z projektem budynku i otoczeniem, a jednocześnie zabezpieczać przed włamaniem. W zależności od oczekiwań klientów drzwi wejściowe mogą być wykonywane jako całkowicie drewniane, albo jako drzwi kompozytowe, w których szkielet stalowy zapewnia odpowiednią klasę odporności na włamanie, a okładziny drewniane nadają drzwiom elegancki wygląd.

W zależności od potrzeb w drzwi drewniane można wkomponować elementy ze szkła matowego lub przezroczystego, o doskonałych właściwościach izolacyjnych, odporne na uderzenia.

Drzwi wejściowe powinny izolować pomieszczenie termicznie i akustycznie. Pomagają w tym naturalne właściwości drewna, którego struktura w stanowi barierę dla ciepła i drgań o częstotliwościach akustycznych. Poziom izolacji można zwiększyć, wkomponowując w drzwi elementy wykonane ze specjalnie dobranych materiałów naturalnych albo syntetycznych i uzupełniając ościeżnice uszczelkami o dużej wytrzymałości mechanicznej.

Sztuka doboru

Drewno może być w wysokim stopniu odporne na zmienne warunki atmosferyczne. Wiele zależy od odpowiedniego traktowania materiału w okresie od pozyskania do produkcji. Deski drewniane są sezonowane, co ma na celu osiągnięcie optymalnej wilgotności. Kontrola jakości materiału gwarantuje, że deski przeznaczone do produkcji drzwi zewnętrznych będą pozbawione wad: sęków, pęknięć, ubytków spowodowanych przez szkodniki. Wybiera się deski o odpowiednim układzie słojów. Staranne, zgodne z zasadami sztuki klejenie i obróbka mechaniczna zapewniają odporność na odkształcenia pod wpływem zmian temperatury i wilgotności.

Prawdziwą sztuką jest łączenie kilku gatunków drewna z uwzględnieniem ich indywidualnych właściwości. Nieprzemyślane kompozycje, mimo atrakcyjnego wyglądu sprawiają kłopoty, ponieważ różne gatunki drewna w różny sposób reagują na wilgoć i temperaturę. Nieodpowiednio dobrane odkształcają się i rozwarstwiają. Nic tutaj nie zastąpi doświadczenia i wiedzy projektanta, technologa produkcji i stolarza wykonującego produkt.

Dodatkowe zabezpieczenie daje powłoka malarska odporna na uderzenia, promieniowanie ultrafioletowe, zmiany temperatury i wodę. Całości dopełniają dodatki i okucia spełniające funkcje ozdobne i użytkowe: klamki, zawiasy, bolce przeciwwyważeniowe, elementy regulacyjne.

W zgodzie z naturą

Drewno na potrzeby budowlane jest pozyskiwane przede wszystkim z lasów gospodarczych. Cały cykl uprawy przebiega z inicjatywy i na potrzeby człowieka, więc wycinka drzew od początku jest wkalkulowana w plan zagospodarowania lasu i nie szkodzi mu w żaden sposób. Na miejscu wyciętych drzew nasadzane są nowe i cały, wieloletni cykl się powtarza. W mniejszym stopniu drewno jest pozyskiwane z wiatrołomów, z drzew, które musiały być wycięte ze względów bezpieczeństwa albo z powodów sanitarnych. Dotyczy to w szczególności rzadszych gatunków drewna. Często wiekowe wiatrołomy stają się tworzywem dla artystów rzeźbiarzy lub snycerzy.

Nie jest więc tak, że użycie drewna do wykończenia wnętrza, produkcji drzwi lub okien spowoduje straty w przyrodzie, podobnie, jak nie spowodują ich żniwa na polu. Można prowadzić zrównoważoną gospodarkę drewnem z pożytkiem dla środowiska i ludzi. W ten sposób produkuje się drewno w Europie i wielu krajach na świecie. Rabunkowa gospodarka polegająca na wycinaniu naturalnych lasów jest plagą przede wszystkim w Ameryce Południowej. Pozyskiwane są w ten sposób szlachetne gatunki drewna. Takie praktyki zwalcza się, wprowadzając zakaz importu i handlu wybranymi gatunkami drewna.

Wyroby w całości, albo w znacznym stopniu wykonane z drewna są przyjazne dla środowiska na etapie powstawania, eksploatacji i utylizacji. Drewno rozkłada się w sposób naturalny, nie skaża środowiska, o ile przy produkcji drewnianych elementów nie wykorzystano toksycznych farb, lakierów i klejów.

Odpowiedzialna produkcja

Ochrona środowiska naturalnego to nie tylko odpowiedzialne pozyskiwanie drewna, ale również czysty, przyjazny dla przyrody proces produkcji. Już na etapie projektowania można zoptymalizować kształt i wymiary elementów drewnianych tak, żeby zagwarantować powstawanie jak najmniejszej ilości odpadów. Odpady, które mimo wszystko pozostaną, należy zagospodarować, na przykład do produkcji płyt wiórowych.

Podczas produkcji używa się wielu materiałów pomocniczych: kleju, bejcy, lakierów, wosków. Odpowiadają one za wytrzymałość produktu, odporność na czynniki atmosferyczne oraz estetykę. Odpowiedzialni producenci realizujący strategię zrównoważonego rozwoju wybierają materiały produkowane na bazie naturalnych surowców, biodegradowalne, niezawierające syntetycznych rozpuszczalników i barwników.

Długowieczność drewna wynika ze stosowania gromadzonej od wieków wiedzy, przestrzegania zasad sztuki i starannej, porządnej pracy. Na tych tradycyjnych fundamentach można tworzyć nowoczesne projekty, rozsądnie modyfikując stare receptury i wprowadzając nowe materiały harmonijnie łączące się z drewnem.

Drzwi wejściowe powinny izolować pomieszczenie termicznie i akustycznie. Pomagają w tym naturalne właściwości drewna, którego struktura w stanowi barierę dla ciepła i drgań o częstotliwościach akustycznych. Poziom izolacji można zwiększyć, wkomponowując w drzwi elementy wykonane ze specjalnie dobranych materiałów naturalnych albo syntetycznych i uzupełniając ościeżnice uszczelkami o dużej wytrzymałości mechanicznej.

TEKST: Piotr Kołaczek – Specjalista w tematyce naukowej i technicznej. Zna branżę budowlaną i śledzi rozwój rynku budowlanego i pojawiające się na nim trendy. Dzieli się wiedzą w magazynach z szeroko pojętego budownictwa i techniki, m.in.: w „WIŚNIOWSKI News”, „Mitsubishi Electric News”, „TOJATOTY”.